Βράδυ Πέμπτης, «καυτής» Πέμπτης στο «θέατρο Κήπου» Θεσσαλονίκης και σε περίπου έναν μήνα στους Φιλίππους . Ήθελα να τη δω πρώτος. Το εγχείρημα είχε συν και πλην. Το πλην, ο χώρος. Στο κέντρο της πόλης με ό,τι συνεπάγεται. Οι Θεσσαλονικείς το ξέρουν, το έχουν συνηθίσει, το παραβλέπουν. Εγώ, σίγουρα, θα ξαναδώ την παράσταση στη φυσική ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου των Φιλίππων. Το συν, η ομάδα που πέρυσι έβαλε στοίχημα με την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» , το κέρδισε αλλά δεν έβαλε τελεία. Μετράει τα κέρδη . Ο απολογισμός στον τελευταίο σταθμό της περιοδείας.
Αιμίλιος Χειλάκης, Αθηνά Μαξίμου, Μανώλης Δούνιας, Γιώργος Μπλάνας, Σταμάτης Κραουνάκης ένωσαν και πάλι δυνάμεις και «γέννησαν» τούτη τη φορά την «Αντιγόνη» . Η πρόταση στοχεύει να μείνει στο θυμικό των θεατών, όπως ακριβώς συνέβη με την «Ιφιγένεια», επειδή επιχειρεί να βρει τη χρυσή τομή του αρχαίου δράματος και του Σοφοκλή, όπως έγινε και με τον Ευριπίδη. Η κριτική της ματιά στο προηγούμενο «πείραμα» εστίασε στον κόσμο της εξουσίας. Όμοιος στόχος κι εδώ, κι επί πλέον μεγεθύνθηκε η πραγματική σύγκρουση ανάμεσα στο θετό και φυσικό δίκαιο και ανάμεσα στην ιδιωτική επιθυμία και στην δημόσια πραγματικότητα. Άλλωστε, ο ίδιος ο Χειλάκης δήλωσε στη διάρκεια της προετοιμασίας, ότι «εμείς αυτή τη στιγμή μελετούμε για δεύτερη φορά και, συνολικά τέταρτη – πέμπτη σε σχέση με τις φόρμες των παραστάσεων που κάνουμε με τον Μανώλη Δούνια, το πρότυπο των τριών υποκριτών.
Είναι ο τρόπος που ανέβαινε το αρχαίο δράμα στην Αθήνα, δηλαδή τρεις υποκριτές παίζανε όλους τους ρόλους του αρχαίου δράματος. Δεν ψάχνουμε να βρούμε το ψυχολογικό υπόβαθρο του κάθε χαρακτήρα, αλλά θέλουμε να ειπωθεί η ιστορία και όχι να δείξουμε πόσο καλά παίζουμε. Η επιλογή της Αντιγόνης είναι μέρος ενός μεγάλου και μακρόπνοου σχεδίου επιλογών ρεπερτορίου , ενός σχεδίου να λέμε τις ιστορίες και όχι να παίζουμε τους ρόλους. Αυτό έχει φανεί και στο «Μόνος με τον Άμλετ» που κάναμε με τον Μανώλη και στον «Ταρτούφο» και στην «Ιφιγένεια» και τώρα στην «Αντιγόνη». Είναι μια δική μας μελέτη πάνω σε σχεδιάσματα».
Η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή έχει ανεβεί πάμπολλες φορές από κρατικές, ημικρατικές κι «ελεύθερες» σκηνές. Η κάθε παράσταση είχε τις δικές της προδιαγραφές από περιώνυμες υπογραφές. Το θέμα γνωστό και από τη διδακτέα υλη στα σχολεία και από το θέατρο. Με λίγα λόγια: η σύγκρουση μεταξύ των δύο γιων του Οιδίποδα, Πολυνείκη και Ετεοκλή, για τον θρόνο της Θήβας έχει τελειώσει. Τα δύο αδέλφια βρίσκονται νεκρά στο πεδίο της μάχης. Ο Κρέων, ο νέος βασιλιάς της Θήβας, έχει δώσει διαταγή να παραμείνει άταφος ο Πολυνείκης, επειδή πολέμησε ενάντια στην πατρίδα του. Όμως η αδελφή του νεκρού, Αντιγόνη, αποφασίζει να τον τιμήσει με την πρέπουσα ταφή. Συλλαμβάνεται και οδηγείται στον Κρέοντα, που, τηρώντας τους νόμους της πολιτείας, την καταδικάζει σε θάνατο. Ο βασιλιάς παραμένει αμετάπειστος ακόμη και μετά την παρέμβαση του γιου του Αίμονα και διατάζει να θαφτεί η Αντιγόνη ζωντανή σε μια σπηλιά. Ωστόσο, τα δεινά που έχει προβλέψει ο μάντης Τειρεσίας δε θα αργήσουν να γίνουν πραγματικότητα. Η καθυστερημένη υπαναχώρηση του βασιλιά δε θα προλάβει την καταστροφή. Η Αντιγόνη έχει απαγχονιστεί μέσα στη φυλακή της, ο Αίμονας έχει αυτοκτονήσει και η Ευρυδίκη, γυναίκα του Κρέοντα, ακολουθεί τον γιο της στο θάνατο.
.jpg)
Το μάθημα της τραγωδίας το έχουμε στη σκέβη μας από τα Λυκειακά μας χρόνια. Στο θέατρο οι συντελεστές μιας παράστασης τη ζωντανεύουν κι οδηγούν τον θεατοί στην αποκωδικοποίηση νοημάτων, όπως εκείνος μπορεί ν΄ αναλύσει, να εμβαθύνει, να αναλογιστεί ευθύνες, να τις επιμερίσει, χωρίς να εξαιρέσει τον εαυτό του. Η οδυνηρή μεταστροφή της τύχης του Κρέοντα από την αλαζονεία στην ταπείνωση, από την ψευδαίσθηση της δύναμης στην επίγνωση της αδυναμίας, από την αυταρέσκεια στη δυστυχία, είναι περισσότερο αποτελεσματική από οποιοδήποτε ηθικό δίδαγμα. Ο Σοφοκλής δίνει το δίδαγμά του κυρίως μέσα από τους χαρακτήρες και τις συμφορές τους. Επιστρατεύει σειρά γεγονότων, έτσι που αυτά οδηγούν αναπόφευκτα σε κάποιο συμπέρασμα και δίδαγμα. Το συμπέρασμα συμφωνεί με την ελληνική θρησκεία. Σε καθετί που έχει σχέση με τον Κρέοντα, το έργο παρουσιάζει βαθιά θεολογική διάθεση . Ακόμη και οι θάνατοι του Αίμονα και της Ευρυδίκης θα μπορούσαν να θεωρηθούν μέρος θεϊκού σχεδίου για τιμωρία του Κρέοντα. Γιατί με τον θάνατό τους , αυτός βρίσκει τη λύπη του που τον ταπεινώνει. Οι νεκροί είναι τα αθώα όργανα για τη φώτισή του.
Έργο βαθύτατα πολιτικό, ευτύχησε στη συγκεκριμένη παράσταση να περάσει στο κοινό, χάρις στη ρέουσα μετάφραση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα. Μαζί με τα χορικά, τα λόγια ήταν οι βάσεις της πυραμίδας. Ανεβαίνοντάς την ο θεατής σταμάτησε στα διαζώματα και αφουγκράστηκε, είδε, χάρηκε, πόνεσε, σκέφτηκε, ανέλυσε ή και προσπέρασε ασχολίαστα τα στάδια που είναι οι ερμηνείες, τα σκηνικά, τα κοστούμια, τα ευρήματα (έξοχη η συνομιλία Τειρεσία- Κρέοντα με τον τρόπο που έγινε) , οι φωτισμοί, το ακορντεόν, η κίνηση, ο χορός, για να φτάσει στην κορυφή της. Στην κάθαρση. Η τιμωρία, το αίμα, ο θάνατος, η αδικία, η δικαίωση, η πάλη δυο ανθρώπων και δυο νόμων. Του άγραφου-ηθικού και του επιβαλλόμενου – επικυρωμένου με βασιλική σφραγίδα.
Ο κόσμος των ζωντανών στις κερκίδες, ο κόσμος του μύθου στην ορχήστρα. Κάθε φορά η θεατρικότητα αφηγείται. Οι δυο πλευρές συνομιλούν , συχνά δε, συμπάσχουν. Το παρατεταμένο χειροκρότημα στο φινάλε, πιστοποιεί την άποψη μου, ότι η μετάφραση δεν είναι απαραίτητο να γίνεται κατά λέξη αρχαίου κειμένου. Ο μεταφραστής είναι ελεύθερος να μεταφέρει την υπόθεση στο σήμερα με τρόπο πλήρως κατανοητό . Ο θεατής δεν είναι μαθητής σ’ ένα θρανίο με το βιβλίο των αρχαίων ελληνικών ανοικτό και δεν καλείται να βαθμολογηθεί στην ακριβή μετάφραση.
Του αρκεί να φτάσει η ιστορία με σαφήνεια στ’ αυτιά του, να περάσει στην ψυχή του. Επομένως, όταν έχει την ικανότητα ο μεταφράζων να γίνεται και λυρικός, κατακτά άμεσα τον συναισθηματικό κόσμο των απέναντι. Επρόκειτο, λοιπόν, για ένα καλοδουλεμένο κείμενο από τον Μπλάνα, ένας έπαινος στην ελληνική γλώσσα κι ένα σύγχρονο βάθρο για το έργο του αρχαίου στοχαστή. Εφόσον δε, ο δέκτης δε μένει στα προφανή συμπεράσματα του μύθου και προσπεράσει τον πολιτικό βόμβο που του στέλνει ο πομπός, εφόσον καταφέρει να παραμερίσει το εγώ του σε καίριο σημείο , θ’ ανακαλύψει ανάρμοστες συμπεριφορές του και θα επαναπροσδιορίσει στάσεις ζωής του.
Ο Αιμίλιος Χειλάκης είναι δοκιμασμένος στην τραγωδία, έμπειρος ηθοποιός- σκηνοθέτης κι έχει όλα τα εφόδια (παράστημα, στεντόρεια κι επιβλητική φωνή, σωστή χρήση των εκφραστικών του μέσων, μέτρο στο σύνολο και περίσσεια γοητεία) , για να ξεχωρίσει ως ένας εξαιρετικός Κρέοντας κι ας επιμένει ο ίδιος στις συνεντεύξεις του, ότι αφηγείται εν πρώτοις κι αφήνει την ερμηνεία στη δεύτερη θέση. Έδωσε, λοιπόν, έναν πειστικό μονάρχη, έναν εγωιστή, αλαζόνα άνθρωπο κι έναν τραγικό πατέρα. Ως Ευρυδίκη, μάλλον πέρασε απαρατήρητος, επειδή έτσι το θέλησε η σκηνοθεσία.
Ο Μιχάλης Σαράντης ήταν μεγάλη και ευχάριστη έκπληξη. Ερμήνευσε με ξεχωριστό τρόπο τρεις διαφορετικούς ρόλους ( Ισμήνη- Αγγελιοφόρος- αφηγητής) και ήταν εξαιρετικός και στους τρεις. Εντυπωσίασε με την πλαστικότητα της κίνησής του, τους φωνητικούς του ελιγμούς, τις εκφράσεις οδύνης, φόβου, αμηχανίας, αφέλειας, ό,τι απαιτούσαν τα πρόσωπα που υποδύθηκε και κέρδισε θαυμασμό κι επευφημίες.
Η Αθηνά Μαξίμου επέλεξε έναν βέκιο , παλιομοδίτικο τρόπο ερμηνείας για την Αντιγόνη, πιθανώς για να κάνει τη διαφορά, ενώ ,αντίθετα, ως Τειρεσίας ήταν απολαυστική, όπως και ως αφηγητής-παιδί , όταν μαζί με τον Σαράντη στο τελευταίο μέρος και σε μια ευρηματική, ευφυή σκηνοθετική ιδέα, παράστησαν δυο παιδιά που αφελώς αφηγούνταν τραγική ιστορία ως παραμύθι, ενώ κάτω από τον βράχο τους, ο δύστυχος Κρέοντας ολοφυρόταν κι οι συντοπίτες του συνέπασχαν.
Ο επταμελής χορός είχε εμφανή ανομοιογένεια, ίσως ήθελε να δείξει η σκηνοθεσία ότι σε μια κοινωνική ετερόκλητη ομάδα δεν υπάρχουν ισομέρειες. Τα χορικά από τον μέγιστο Σταμάτη Κραουνάκη, σημαντικά εφόδια της παράστασης κι ένα όμορφο , λειτουργικό σκηνικό. Εν πολλοίς, η παράσταση είναι ιδιαίτερη πρόταση και αξίζει να την παρακολουθήσετε.
Συντελεστές:
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία: Αιμίλιος Χειλάκης – Μανώλης Δούνιας
Διασκευή: Μανώλης Δούνιας
Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης
Σκηνικά-Κοστούμια: Εύα Νάθενα
Κίνηση: Αγγελική Στελλάτου
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Μουσική Διδασκαλία-Ακορντεόν: Άννα Λάκη
Βοηθός Σκηνοθετών: Αλέξανδρος Βάρθης
Βοηθός Σκηνογράφου: Ερατώ Τσάτσου
Βοηθός Ενδυματολόγου: Δανάη Ψωμοδότη
Φωτογράφος: Μαριλένα Αναστασιάδου
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
Πηγή
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου